Paulina Florjanowicz

       Przynależność administracyjna okolic Szestna (niem. Seehesten) do struktur państwa Zakonnego i Kościoła została określona na długo przed rzeczywistą kolonizacją tego obszaru. Na mocy postanowienia legata papieskiego Wilhelma z Modeny z 1243 r. całe Prusy podzielono na cztery diecezje. W każdej jedna trzecia ziem miała być własnością biskupa. Obszar pruskiego terytorium Galindii, na którym powstało później Szestno, znalazł się w granicach diecezji warmińskiej, w części należącej do Zakonu. W 1326 roku obszar ten wszedł w skład komturii bałdzkiej (Bałga). Od połowy XIV w. rozpoczęła się intensywna kolonizacja Puszczy Galindzkiej.

       Początki krzyżackiego osadnictwa na terenie Szestna sięgają połowy XIV wieku. Powstanie krzyżackiej warowni, początkowo drewnianej, która strzegła przejścia pomiędzy jeziorami Juno i Salęt, większość autorów datuje na rok 1348. Według autora opisu z początku XVIII wieku, murowany zamek wzniesiono około 1367 r. W roku 1371 był on oblegany przez Litwinów pod wodzą księcia Kiejstuta. Spustoszyli oni znajdującą się w pobliżu osadę, ale zamku nie zdobyli. Zamek w Szestnie pełnił funkcje siedziby prokuratora krzyżackiego. Z okresu panowania Winricha von Kniprode, piastującego urząd wielkiego Mistrza Zakonu Najświętszej Marii Panny w latach 1351-1382, pochodzą pierwsze nadania dóbr ziemskich w obrębie prokuratorii szestneńskiej. Najwcześniejsze z nich pochodzi z 1367 r. i dotyczy Rydwąg (Rudwangen). W roku 1373 Winrich von Kniprode wystawił z kolei przywilej lokacyjny dla Prusa imieniem Sanglobe i jego czterech synów. Z tych posiadłości powstały później Warpuny (Warpunnen) i Zyndaki (?). Ten sam wielki mistrz nadał w 1376 r. dobra w Wyszemborku (Weissenburg) oraz Lembruku (Langenbrueck). W tym samym okresie powstały także majątki w Sorkwitach (Sorquitten), Bożem (Bosemb) oraz w Gronowie (Grunau).

       Najstarszą wsią czynszową okręgu szestneńskiego jest Pilec (Puelz). Pierwszy przywilej lokacyjny nadano w latach 1374-1382, który następnie odnowiono w roku 1383. W 1397 r. powstała wieś bartnicza Nawiady (Aweyden), której mieszkańcy uiszczali należny czynsz nie w pieniądzach, a w miodzie. Ulryk von Jungingen, piastujący w latach 1396-1404 urząd komtura Bałgi, wydał przywilej lokacyjny dla wsi, która miała nosić nazwę Meybaum, ale ostatecznie zyskała miano Ruskiej Wsi (Reuschendorf). W roku 1437 powstało Muntowo (Muntau).

       Jedyne miasto w prokuratorii szestneńskiej to Ządzbork (Sensburg), obecnie Mrągowo. Założył je wielki mistrz Konrad von Jungingen, panujący w latach 1393-1407. Lokalnym ośrodkiem władzy pozostał jednak zamek w Szestnie - do 1525 r. siedziba prokuratora krzyżackiego, a następnie, do 1818 r., starosty powiatu. W roku 1401 wspomniany już Ulryk von Jungingen, ówczesny komtur bałdzki, wydał przywilej lokacyjny dla wsi Szestno. Oddalona o około 150 m na północ od zamku, wieś ta została założona na prawie chełmińskim. Ulryk von Jungingen nadał wsi łącznie czterdzieści włók, w tym cztery wolne dla sołtysa, Jakuba Kopenagla i cztery dla kościoła. Planował także założyć tam osiem karczem (w średniowieczu termin karczma oznaczał przede wszystkim browar, miejsce ważenia piwa; lokalizację aż ośmiu takich miejsc w Szestnie należy zapewne wiązać z usytuowanym tu młynem, jednym z największych w Państwie Krzyżackim. W jego miejscu znajduje się dziś "Zajazd Staropolski".) z czynszem w wysokości trzech grzywien. Karczmarzom przyznano jeden rok wolnizny. Czynsz od pozostałych włók wynosił po pół grzywny i dwie kury, a okres wolnizny cztery lata. Ponadto właściciele nadanej ziemi zobowiązani byli płacić coroczną daninę w naturze na potrzeby plebana i parafii, płatną w dniu św. Marcina. W przywileju zawarto także ustalenia dotyczące składowania drewna i połowów ryb w okolicznych jeziorach: Juno i Salęt.

       Z przywileju lokacyjnego pochodzi pierwsza wzmianka dotycząca kościoła w Szestnie. Przyznane mu cztery włóki oznaczały formalne powołanie parafii w Szestnie. Dochody z ich uprawy miały sfinansować budowę kościoła i opłacić utrzymanie plebana. Jako fundator, Zakon uzyskał prawo patronatu nad kościołem. W zamian za uposażenie parafii patron otrzymywał wieczne prawo prezentowania swego kandydata na stanowisko plebana. Zakon skorzystał z tego prawa w 1484 roku, gdy ówczesny prokurator szestneński, Johann von der Narbe, zaproponował na urząd proboszcza w Szestnie Vincentiusa Bartha z diecezji chełmińskiej. W okresie krzyżackim parafia w Szestnie wchodziła w skład diecezji warmińskiej i należała do archiprezbiteriatu reszelskiego. Dokładne jej granice nie są znane. Najbliższe kościoły znajdowały się w Sorkwitach, Mrągowie, Nawiadach oraz w Bożem. W 1531 r. postanowiono zlikwidować parafię w Bożem i połączyć ją z parafią w Szestnie. Doszło do tego jednak dopiero w roku 1822, gdy kościół w Bożem rozebrano, a wiernych przyłączono do parafii w Szestnie. Taka sieć parafialna, z niewielkimi zmianami, przetrwała do czasów nam współczesnych.

       W okresie panowania krzyżackiego Szestno przynajmniej dwukrotnie odwiedzali Wielcy Mistrzowie Zakonu Krzyżackiego. Po raz pierwszy nastąpiło to w 1450r., gdy Szestno odwiedził Ludwig von Erlichhausen podczas objazdu hołdowniczego po objęciu przez niego urzędu Wielkiego Mistrza. Z kolei w ostatki 1480 r. (21 lutego) na zamku w Szestnie bawił jeden z kolejnych Wielkich Mistrzów, Martin Truchsess von Wetzhausen. Jako siedziba prokuratora, przedstawiciela Zakonu, Szestno było miejscem spotkań i sądów, to tutaj ogłaszano dokumenty i rozporządzenia dotyczące całego okręgu. Mrągowo było wówczas niewielką osadą miejską i administracyjnie było zależne od Szestna.

       Z okresu krzyżackiego brak jakichkolwiek informacji na temat kościoła w Szestnie. Sekularyzacja Zakonu Krzyżackiego w Prusach w 1525 roku oznaczała liczne zmiany w organizacji życia świeckiego i duchowego. Traktat krakowski (w polskiej historiografii znany jako "Hołd Pruski") przyznał księciu Albrechtowi w lenno ziemie, które od 1466 r. wchodziły w skład Prus Zakonnych, w tym okręg szestneński. Powstałe w ten sposób Prusy Książęce zostały podzielone na trzy okręgi, te z kolei na starostwa, które dalej dzieliły się na gminy miejskie i wiejskie. Szestno należało do okręgu Natangii, a miejscowy zamek stał się siedzibą starosty, który tak jak wcześniej urzędnicy krzyżaccy przejął także funkcję patrona kościoła.

       Traktat krakowski ("Hołd Pruski") z 1525 r. niósł za sobą jeszcze poważniejsze konsekwencje w zakresie organizacji kościelnej. Oficjalne przejście z wiary katolickiej na luterańską dokonało się w ciągu kilku kolejnych lat. W roku 1526 rozpoczęły się wizytacje wszystkich parafii w państwie, poczynając od terenów Sambii. Miały one na celu zorganizowanie życia kościelnego oraz wyjaśnienie nowych zasad wiary. W roku 1529 odbyła się kolejna tura wizytacji, która objęła obszar biskupstwa pomezańskiego. Przewodniczył jej arcyprezbiter z Kętrzyna, Michał Meurer, który w pierwszej kolejności odwiedził Szestno. Pierwszym ewangelickim proboszczem w Szestnie został wtedy ksiądz Stenzel, który już wcześniej pełnił tę funkcję jako duchowny katolicki. Z XVI wieku znany jest jeszcze jeden proboszcz z Szestna, niejaki Rembovius, wymieniony w 1566 r. Z XVI wieku nadal brak informacji na temat kościoła w Szestnie. Nieliczne wzmianki pochodzą z ewangelickich protokołów wizytacyjnych. Wynika z nich jednoznacznie, że kościół popadł w ruinę. Na przełomie XVI/XVII wieku przystąpiono do gruntownego remontu, zanim jednak ukończono prace, w roku 1618 lub 1619 kościół strawił pożar. Natychmiast przystąpiono do odbudowy. Przeprowadzone na przełomie XVI/XVII wieku oraz w pierwszej połowie wieku XVII liczne zmiany w formie i wystroju budowli zatarły jej pierwotny, gotycki charakter. Kolejny remont kościoła przeprowadzono dopiero w latach 1937-1944 z inicjatywy ówczesnego pastora, Fritza Siski.

       Zamek w Szestnie przetrwał do połowy XVIII wieku jako siedziba urzędu starosty. Później rozpoczęła się jego stopniowa rozbiórka. W latach 1752-1818 starostwo mieściło się w zabudowaniach folwarku położonych na zachód od zamku w odległości kilkuset metrów. W roku 1818 siedziba urzędu została przeniesiona do Mrągowa. Od tego czasu rola Szestna znacząco zmalała. Parafia ewangelicka w Szestnie istniała do 1945 r. Po II wojnie światowej kościół funkcjonował jako filia parafii mrągowskiej. Dnia 9 października 1981 roku kościół został przejęty przez katolików, ale dopiero 6 czerwca 1986 roku, po długotrwałych pertraktacjach z przedstawicielami kościoła ewangelicko-augsburskiego zawarto umowę najmu kościoła w Szestnie na okres dziesięciu lat. Powołana została parafia rzymskokatolicka pw. Krzyża Św., która swe wezwanie zawdzięcza relikwiom drzewa Krzyża Św., przekazanym tu w 1982 roku. Od 1996 roku świątynia jest własnością kościoła rzymskokatolickiego i siedzibą parafii, która wchodzi w skład archidiecezji warmińskiej. Obecnie, Szestno i okoliczne miejscowości wchodzą w skład gminy i powiatu Mrągowo. W Szestnie znajduje się szkoła podstawowa i gimnazjum. Poza zabytkowym kościołem można tu zwiedzić ruiny zamku krzyżackiego oraz pozostałości po średniowiecznym młynie.